Ένα ακόμα ανατρεπτικό νομοσχέδιο της Κυβέρνησης, με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Εκσυγχρονισμός Μουσειακής Πολιτικής κλπ».
Πάλι η ‘πολυφορεμένη’ ταμπέλα του “εκσυγχρονισμού”. Και πάλι , η γνωστή τακτική της Κυβέρνησης : Κανένας προηγούμενος διάλογος…
Λόγω του αντικειμένου του, θα ήταν επιβεβλημένο να υπάρχουν τουλάχιστον οικονομοτεχνικές μελέτες για τα Μουσεία. Έτσι θα συνέβαινε σε οποιοδήποτε ευνομούμενο Κράτος με κανονική λειτουργία. Ούτε τέτοιο πράγμα υπάρχει. Το μόνο που υπάρχει είναι η σαρωτική ιδεοληψία και οι σκοπιμότητες της Κυβέρνησης Μητσοτάκη.
Ο γνωστός φιλελεύθερος μύθος για “ευελιξία, αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα” χρησιμοποιείται για να θεσπίσει ένα ερμαφρόδιτο σύστημα : Από τη μια μεριά κυβερνητική κυριαρχία εκτός δημοκρατικού ελέγχου και από την άλλη η εισαγωγή των ιδιωτών, των συμπράξεων και των συναλλαγών από την πίσω πόρτα.
Πάλι, δηλαδή, αυτό το φοβερό μίγμα νεοσυντηρητισμού και νεοφιλελευθερισμού, που αποτελεί το πρότυπο πολιτικής της νέας δεξιάς και των συνοδοιπόρων της, που θέλουν να αυτοαποκαλούνται εκσυγχρονιστές.
Είπα και προηγουμένως, πως δεν υπήρξε κανένας απολύτως διάλογος της Κυβέρνησης και του Υπουργείου, με οποιονδήποτε αρμόδιο φορέα, πριν αναρτηθεί το νομοσχέδιο στη δημόσια διαβούλευση.
Εδώ ακούσαμε και ότι η καθολικά αρνητική στάση στη διαβούλευση – και της κοινής γνώμης και των αρμοδίων φορέων – στο κάτω κάτω της γραφής, δεν αποτελεί συνταγματικά κατοχυρωμένο ‘βέτο’ (!) Επομένως η κυβέρνηση θα συνεχίζει κωφεύοντας, παρά τη γενική αντίθεση όλων, για να μην πω παρά την κατακραυγή όλων.
Η διαβούλευση, δηλαδή είναι μία διαδικασία που απλώς τηρείται για τα προσχήματα. Όλοι οι σύλλογοι, όλοι οι σχετικοί με το αντικείμενο φορείς, όλα τα σωματεία εργαζομένων και στο Υπουργείο και στα Μουσεία, ακόμα και η αρχαιολογική κοινότητα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, έχουν εκφράσει την πλήρη αντίθεσή τους.
Όμως, αυτά, είναι “ψιλά γράμματα”. Η αλαζονεία της Κυβέρνησης οδηγεί σε παραλογισμούς. Φτάνει να εκφράζεται με σχήματα όπως «Όλοι διαφωνούν, άρα έχω δίκιο!». Γνώριμο σύμπτωμα της απόλυτα αντιδημοκρατικής έπαρσης!
Με το νομοσχέδιο αυτό ανατρέπετε τον τρόπο με τον οποίο το ελληνικό κράτος αντιμετωπίζει ενιαία την αρχαιολογική και πολιτιστική μας κληρονομιά, τον ίδιο τον εκθεσιακό και μουσειακό του πλούτο. Μιλάμε για το μεγαλύτερο εθνικό μας κεφάλαιο !
Δεν έρχεστε να διορθώσετε κάτι εσφαλμένο… Δεν επικαλείσθε καν κάτι τέτοιο. Ακόμα και η δική σας αιτιολόγηση της νομοθέτησης, δεν αναφέρει κάποιο πρόβλημα που δημιούργησε – ή δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει – η υπάρχουσα οργανωτική δομή. Στην πραγματικότητα, δηλαδή, συνομολογείτε ότι η επιβολή των νέων ρυθμίσεων και η αλλαγή του πλαισίου λειτουργίας των Μουσείων είναι ουσιαστικά αδικαιολόγητη.
Από το άλλο μέρος θέλετε να αιτιολογήσετε μιλώντας για βελτίωση της αποδοτικότητας με την παροχή ευελιξίας στην ανάληψη πρωτοβουλιών, στην αναζήτηση και τον σχεδιασμό εξωστρεφών στρατηγικών κλπ. Όλα αυτά , στην καλύτερη περίπτωση αποτελούν μία άμεση ομολογία κυβερνητικής ανεπάρκειας. Μας λέτε ότι τίποτε από αυτά δεν μπορεί να γίνει από το Υπουργείο Πολιτισμού !
Έτσι , λοιπόν, φτάνουμε στο σημείο όπου το ελληνικό κράτος αποποιείται ακόμα και τη βασική του υποχρέωση για προστασία, δημόσια διαχείριση και ανάδειξη των ίδιων των αρχαιοτήτων μας.
Το κύριο σημείο του νέου νομοσχεδίου είναι το ότι παίρνει τα πέντε μεγαλύτερα μουσεία της χώρας και τα μετατρέπει σε νπδδ. Είναι τα πιο σημαντικά μουσεία μας – χωρίς να υποτιμάμε κανένα από τα υπόλοιπα. Είναι αυτά που συγκεντρώνουν τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα. Όλως τυχαίως, είναι αυτά που έχουν και το μεγαλύτερο οικονομικό ενδιαφέρον. Προφανώς δεν πρόκειται για ένα πιλοτικό ή δοκιμαστικό σχέδιο.
Έρχεστε – για πρώτη φορά στην ιστορία της ελληνικής Πολιτείας – να αποσπάσετε, όχι ένα αλλά τα 5 μεγαλύτερα μουσεία, από το ενιαίο δημόσιο σύστημα διαχείρισης, όπως αυτό διαχρονικά υλοποιείται, από το Υπουργείο Πολιτισμού και την Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Είναι τρομακτικό από μόνο του… Αλλά τρομάζουμε ακόμα περισσότερο γιατί βλέπουμε το μέλλον. Αλήθεια, σας ρώτησα και στην Επιτροπή, το επαναλαμβάνω και τώρα :
Γιατί δεν επεκτείνατε αυτό το μοντέλο και σε αρχαιολογικούς χώρους ; Και αυτοί στο ίδιο σύστημα διαχείρισης ανήκουν … Γιατί δεν έχετε την “τόλμη” να “αναβαθμίσετε” και να “εκσυγχρονίσετε” και κάποιους από αυτούς ; Δεν αξίζουν, άραγε, και αυτοί “αποδοτικότητα”, “ευελιξία”, “εξωστρεφείς στρατηγικές”, “απαλλαγή από τη γραφειοκρατία”, και όλα τα υπόλοιπα που επικαλείσθε ;
Θεσπίζετε, λοιπόν, τη λεγόμενη αυτοτέλεια αυτών των Μουσείων. Για ποια αυτοτέλεια μιλάμε ; Ας το δούμε και στα δύο βασικά πεδία, και στο διοικητικό και στο οικονομικό :
Θα έχουν, λοιπόν, επταμελές Διοικητικό Συμβούλιο. Τα μέλη του ΔΣ θα ορίζονται, λέτε, προσωπικά από τον Υπουργό Πολιτισμού, με απόφασή του.
Τα δύο μέλη του ΔΣ προβλέπεται ότι θα προέρχονται από τις υπηρεσίες του Υπουργείου : ένα διοικητικό στέλεχος, ο Προϊστάμενος των συγκεκριμένων Υπηρεσιών που αναφέρονται, και ο άλλος υπάλληλος του Υπουργείου, κάτοχος τουλάχιστον μεταπτυχιακού τίτλου. Για τους υπόλοιπους, μεταξύ των οποίων και ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος, δεν προβλέπεται κανένα τυπικό προσόν – ούτε ουσιαστικός περιορισμός. Για τον Πρόεδρο και Αντιπρόεδρο υπάρχει η διατύπωση ότι «επιλέγονται … μεταξύ προσωπικοτήτων με συμβολή στον αντίστοιχο επαγγελματικό ή κοινωνικό χώρο αυτών». (!) Και για τα λοιπά (3) μέλη ότι «επιλέγονται μεταξύ προσωπικοτήτων αναγνωρισμένου κύρους στον χώρο των τεχνών, των γραμμάτων και των επιστημών» (!)
Ωραίες, ασαφείς και γενικές, “ευέλικτες” διατυπώσεις, για να ανοίξουν οι πύλες για την κυβερνητική αυθαιρεσία και μάλιστα εντελώς ανέλεγκτη. Γι’ αυτό μίλησα πριν για «κυβερνητική κυριαρχία εκτός δημοκρατικού ελέγχου».
Έτσι αναδεικνύεται τι σημαίνει εκσυγχρονισμός στην πράξη. Έτσι ανοίγουν και οι πύλες για τις πελατειακές σχέσεις, τη διαπλοκή, τις αλληλοεξυπηρετήσεις, τις δημόσιες σχέσεις των ελίτ κ.ο.κ.
Το έχουμε ξαναδεί το έργο της στελέχωσης με αυτόν τον τρόπο και μπορούμε να προβλέψουμε τι πρόκειται να συμβεί. Αποτυχημένοι πολιτευτές, έξυπνοι επιχειρηματίες, που μπορούν να επιδιώξουν το κέρδος, γόνοι ενδιαφερομένων επιφανών οικογενειών, δημοσιοσχεσίτες, “κολλητοί” ή “κολλητές”, ίσως και τηλεπερσόνες – και μέχρι εκεί !
Το σύστημα που εισάγετε είναι προφανώς πιο δυσκίνητο, πολυάνθρωπο και κοστοβόρο, σε σχέση με το ήδη υπάρχον. Αλλά αυτή η “μεταρρύθμιση” εξυπηρετεί περισσότερο την κυβερνητική αυθαιρεσία, τις πελατειακές σχέσεις και τη διαπλοκή.
Ή, μήπως θέλετε να μας πείσετε και ότι η συνέχεια της λειτουργίας του κάθε Μουσείου θα εξυπηρετείται καλύτερα, με την αντικατάσταση της Διοίκησης σε κάθε κυβερνητική – ή και μόνο υπουργική – αλλαγή ;
Σε κάθε περίπτωση : Οι πλειοψηφίες των διοικητικών συμβουλίων, όπως αυτές θα διαμορφώνονται χάρη στην επιλογή του εκάστοτε Υπουργού, θα διοικούν πλέον τα Μουσεία, με μόνη την ιδιότητα της “προσωπικότητας”, χωρίς επιστημονική γνώση και χωρίς εξειδικευμένη εμπειρία. Και μιλάμε για μια επιλογή χωρίς ουσιαστικές προϋποθέσεις, χωρίς ουσιαστικά κριτήρια και χωρίς κανέναν έλεγχο (!)
Το όλο σχήμα του παραλογισμού της δήθεν αυτοτέλειας συμπληρώνεται και από το σχήμα της οικονομικής διαχείρισης:
Τα έσοδα αυτών των Μουσείων , μέχρι τώρα, αποδίδονται συνολικά στο Δημόσιο. Πηγαίνουν στον ΟΔΑΠ, μέσω του οποίου ενισχύονται και συντηρούνται και τα μικρότερα μουσεία σε όλη τη χώρα. Τώρα, ορίζετε απλώς ότι το ποσοστό που θα αποδίδουν τα 5 αυτά μεγαλύτερα στον ΟΔΑΠ θα καθορίζεται στο μέλλον, με ΚΥΑ των υπουργών Οικονομικών και Πολιτισμού.
Η απώλεια εσόδων του ΟΔΑΠ είναι βέβαιο ότι θα επιδεινώσει τα προβλήματα υποχρηματοδότησης που ήδη καταδικάζουν το όλο σύστημα διαχείρισης του αρχαιολογικού μας πλούτου σε ανεπάρκεια και υπολειτουργία.
Ταυτόχρονα, όμως, η δαπάνη μισθοδοσίας του τακτικού προσωπικού των Μουσείων θα καλύπτεται από το Υπουργείο. Έτσι, τα νέα νπδδ, με τα έξοδά τους – ακόμα και της μισθοδοσίας – να καλύπτονται από τον κρατικό προϋπολογισμό, θα εμφανίζονται πλασματικά σαν προσοδοφόρα.
Αυτό το νομοσχέδιο καταστρατηγεί κατάφωρα τον ουσιαστικό χαρακτήρα των μουσείων και υπονομεύει την ουσιαστική λειτουργία τους.
Ευτυχώς δεν μπορείτε , για λόγους και συνταγματικούς και διεθνούς δικαίου, να τα κάνετε ανώνυμες εταιρείες και να ορίσετε ευθέως ότι θα λειτουργούν με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια.
Ο νεοφιλελευθερισμός και ο εκσυγχρονισμός συναντούν ακόμα θεσμικά εμπόδια στην πολιτική τους ιδεοληψία και σκοπιμότητα.
Ταυτόχρονα όμως θεσπίζετε αυτό το ανέλεγκτο πλαίσιο διοίκησης. Ποιος θα ελέγχει και που θα λογοδοτούν αυτές οι Διοικήσεις ; Και με ποιο σύστημα ;
Θα αναφερθώ στην υπόθεση της διαβόητης συλλογής Στερν και την έκθεση μέρους της στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
Μόνο για να θυμίσω ότι αυτή οδήγησε μέχρι και στην αποπομπή του κ. Νίκου Καλτσά, διακεκριμένου και αναγνωρισμένου επιστήμονα, πρώην διευθυντή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, από τη θέση του επιστημονικού διευθυντή του Μουσείου.
Και αυτό επειδή θέλω να θυμίσω, τουλάχιστον, από αυτό το βήμα, την εμβληματική δημόσια διατύπωσή του : «Αν διαφωνήσεις με την “εξουσία” να είσαι έτοιμος να υποστείς τις συνέπειες». Αυτό ακριβώς είναι το πλαίσιο του εκσυγχρονισμού σας !
Στο Β΄ Μέρος του Νομοσχεδίου επέρχονται αλλαγές στο πλαίσιο της Ανάληψης Εγγυητικής Υποχρέωσης του Ελληνικού Δημοσίου, για την καταβολή αποζημίωσης, σε περίπτωση επέλευσης κινδύνου κατά την κινητικότητα των πολιτιστικών αγαθών.
Αυτά αφορούν στην υλοποίηση περιοδικών εκθέσεων από τα μουσεία της χώρας, με δανειζόμενο υλικό, προερχόμενο από συλλογές ξένων μουσείων ή και ιδιωτών - αλλά και το αντίστροφο : για εκθέσεις στην αλλοδαπή με υλικό από την Ελλάδα.
Όπως ρητά αναφέρετε, η άμεση συνέπεια της εγγυητικής υποχρέωσης του Ελληνικού Δημοσίου είναι η αντίστοιχη απαλλαγή των ελληνικών Μουσείων από το βάρος των ιδιωτικών ασφαλίστρων.
Στο άρθρο 39 τροποποιείτε το καθεστώς που ίσχυε μέχρι τώρα, με το άρθρο 45Α του ν. 4858/2021. Σύμφωνα με όσα ίσχυαν μέχρι σήμερα , η δυνατότητα εγγύησης αφορούσε «εκθέσεις περιοδικού χαρακτήρα στην ημεδαπή , οι οποίες διοργανώνονται ή συνδιοργανώνονται από το Υπουργείο ή από ημεδαπά δημόσια μουσεία ή μουσεία που έχουν ιδρυθεί με νόμο…
Τώρα, προστίθενται, με το στοιχείο (αγ), και τα ιδιωτικά μουσεία, με την εξής διατύπωση : «μουσεία που συνιστούν ή ανήκουν σε νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου». Σας είπαμε ότι νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, εκτός από τα ιδρύματα, αλλά είναι και οι εταιρείες. Και ζητήσαμε διευκρινίσεις : για ποιο λόγο διευρύνετε μέχρι εκεί το πεδίο της δυνατότητας. εγγύησης του ελληνικού Δημοσίου, για την απαλλαγή των ενδιαφερομένων από το βάρος των ασφαλίστρων.
Η απάντησή σας ήταν : 1ον ότι δεν αλλάζετε τίποτα, αφού ούτως η άλλως η προϋπάρχουσα διάταξη δεν εφαρμόστηκε, επειδή δεν εκδόθηκε το σχετικό ΠΔ. και 2ον ότι δεν υπάρχουν μέχρι τώρα μουσεία με εταιρική μορφή.
Επομένως : Όντως τροποποιείτε την προηγούμενη διάταξη που έλεγε τουλάχιστον να έχουν συσταθεί με νόμο. Και, ασφαλώς, εάν αυτό που φέρνετε τώρα γίνει νόμος του κράτους, θα υπάγεται σε αυτό και κάθε ιδιωτικό-εταιρικό μουσείο που θα ιδρυθεί – και χωρίς νόμο – από αύριο, για να εκθέτει λ.χ. μια ιδιωτική συλλογή.
Ο νομοθέτης, κυρία Υπουργέ, πρέπει να προβλέπει, γιατί προδιαγράφει το μέλλον. Και αυτό ακριβώς κάνετε εσείς σήμερα, και μάλιστα με αυτόν τον τρόπο!
Επίσης, έθεσα επανειλημμένα το ζήτημα εάν, με το νέο σας πλαίσιο, θα μπορεί το Δ.Σ. του Μουσείου να αναθέτει – ακόμα και με νόμιμες διαδικασίες – τη φύλαξη του Μουσείου και του υλικού του, σε ιδιωτικές εταιρείες φύλαξης.
Σας ρώτησα: είναι δυνατόν να ανατίθεται η προστασία του εθνικού μας πλούτου σε ιδιωτικές εταιρείες σεκιούριτι ;
Είναι πολύ χαρακτηριστικό σημείο, για την ποιότητα και την ουσία της νομοθέτησής σας!
Παρακάλεσα για μια πραγματική απάντηση. Όχι για υπεκφυγές του τύπου «Και γιατί να το κάνει αυτό;». Ρώτησα αν θα έχει – θεσμικά και από το νόμο – αυτή τη δυνατότητα.
Δεν απαντήσατε… Και αυτή, δυστυχώς, ήταν μία πολύ σαφής απάντηση, που επιβεβαιώνει ότι το μέλλον θα είναι πολύ επικίνδυνο.
Χαρακτηριστικό για την ποιότητα και την ουσία της επικίνδυνης νομοθέτησής σας, είναι και το θέμα στα άρθρα 9 και 10.
Εκεί, για τα μέλη των ΔΣ των Μουσείων, προβλέπεται σαν κώλυμα διορισμού και σαν λόγος έκπτωσης μόνο η ‘αμετάκλητη’ καταδίκη για έγκλημα που αφορά την προστασία των αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Σας είπα ότι εδώ θέτουμε ένα νομοθετικό πλαίσιο, που υποτίθεται ότι πρέπει να είναι αξιόπιστο και να θέτει όρια ορθής και χρηστής διοίκησης και διαχείρισης.
Εδώ λέτε ότι θα μπορεί να διοριστεί και να παραμένει στη θέση του όχι μόνο ένας υπόδικος αλλά και ο καταδικασμένος – και όχι μόνο πρωτόδικα αλλά και σε δεύτερο βαθμό– και μάλιστα για αυτά τα αδικήματα!
Πρέπει να σταθώ εδώ στην απάντησή σας, κυρία Υπουργέ, η οποία, ουσιαστικά, επιβεβαίωσε πλήρως τις ανησυχίες μας.
1ον Όσον αφορά το κώλυμα διορισμού η διάταξή σας λέει «όποιος έχει καταδικασθεί αμετάκλητα για αδίκημα σύμφωνα με όσα ορίζονται στην περ. γ της παρ. 2 του άρθρου 23 του Κώδικα νομοθεσίας για την προστασία των αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτιστικής κληρονομιάς (ν. 4858/2021)».
Είπατε, στην Επιτροπή, ότι σε εκείνη τη διάταξη περιλαμβάνεται και ότι «Το κώλυμα υπάρχει και όσο χρόνο εκκρεμεί η ποινική δίωξη…». Εδώ όμως έχουμε μία σαφή ειδική διάταξη, που λέει μόνο αμετάκλητη καταδίκη. Δεν θα μπορούσε ερμηνευτικά να συναχθεί ότι μεταφέρεται και αυτή η πρόβλεψη και ότι δεν πρόκειται απλά για παραπομπή ως προς τα αδικήματα.
Εάν συμφωνείτε λοιπόν μαζί μας ως προς την ουσία της διακινδύνευσης, σας καλούμε να επαναλάβετε και στο άρθρο 9 το περιεχόμενο του μνημονευόμενου άρθρου, που λέει για όποιον «δεν παρέχει τα εχέγγυα… και ιδίως αν έχει καταδικαστεί αμετάκλητα…» για τα συγκεκριμένα αδικήματα και ότι «το κώλυμα υπάρχει και για όσο χρόνο εκκρεμεί ποινική δίωξη».
Για την ταυτότητα του σκοπού, τα ίδια ακριβώς πρέπει να προβλέπονται και στο άρθρο 10, σαν λόγος έκπτωσης. Ίσως, μάλιστα, και για ένα λόγο παραπάνω, αφού πλέον μιλάμε για ένα άτομο που ασκεί ήδη καθήκοντα Διοίκησης.
Ακούσαμε και επ’ αυτού την επιχειρηματολογία σας. Ουσιαστικά : Ας κρίνει ο Υπουργός, που τον εμπιστεύθηκε, και αν θέλει ας ανακαλέσει την πράξη ορισμού του.
Όχι κυρία υπουργέ : Δεν μπορεί ο νομοθέτης να επαφίεται στις προσωπικές συγκυριακές προθέσεις και διαθέσεις του κάθε μελλοντικού υπουργού !
Είναι σοβαρό το θέμα, είναι σοβαρό το διακύβευμα και πρέπει να υπάρχει σαφές προκαθορισμένο πλαίσιο.
Για μην έρχονται και οι Υπουργοί στη δύσκολη θέση, που και εσείς έχετε έρθει κατά τη διάρκεια της θητείας σας, να σταθμίζετε χίλιους δυο παράγοντες απέναντι στο προφανές.
Για το θέμα αυτό, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω που βρήκατε την ευκαιρία να μου παραδώσετε και ένα μάθημα νομικής, σε σχέση με το αμετάκλητο. Σας διαβεβαιώ, ήταν εντελώς περιττό. Εξάλλου δεν επηρέαζε καθόλου την ουσία του θέματος. Η οικονομία του λόγου δεν σημαίνει άγνοια, κυρία Υπουργέ – και ο δημόσιος λόγος μου μάλλον δεν επιδέχεται τέτοια αντιμετώπιση.Κλείνοντας και συνοψίζοντας, Με το νομοσχέδιο αυτό διαμορφώνεται μία νέα πραγματικότητα : Ο πραγματικός σκοπός των Μουσείων, η όσμωση με την κοινωνία, για την ιστορική γνώση και την πολιτιστική συνείδηση υποσκελίζεται.
Οι Διοικήσεις θα επιδιώκουν την λεγόμενη επιτυχία τους, με ένα κυνήγι ευέλικτης αναζήτησης εσόδων, χορηγιών, συνδρομών, δωρεών, συνεργειών κλπ.
Τα Μουσεία χάνουν τον καίριο πολιτιστικό και εθνικό τους ρόλο.
Θα γίνουν κερματοδέκτες επιφανειακού τουρισμού και πάροχοι υπηρεσιών εστίασης. Δυστυχώς όμως – το πιο σημαντικό – και πόλοι συναλλαγών πάσης φύσεως.
Χάρη στον εκσυγχρονισμό, μακριά από το σκοπό τους, θα βάλουν και μία ταμπέλα: «Η αίθουσα διατίθεται για κάθε είδους δεξιώσεις, συνεστιάσεις, εκδηλώσεις κλπ.».
Ευχαριστώ.
Μόνη συζήτηση και ψήφιση επί της αρχής, των άρθρων και του συνόλου του σχεδίου νόμου: «Εκσυγχρονισμός της μουσειακής πολιτικής και ζητημάτων διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς: ίδρυση μουσείων-ν.π.δ.δ., κρατική ασφάλιση της κινητικότητας των πολιτιστικών αγαθών, δράσεις του Ο.Δ.Α.Π. και του Μουσείου Ακρόπολης, ρυθμίσεις ποινικής προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, Συμβούλια του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, Μητρώο Προσωπικού Αρχαιολογικών Εργασιών και λοιπές διατάξεις σχετικά με το προσωπικό του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και την αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας στον πολιτισμό».
